مدیریت جهادی در سیاست خارجی

سبب: سیاست خارجی (Foreign Policy) عبارت است از یک استراتژی یا یک رشته اعمال از پیش طرح‌ریزی شده توسط تصمیم‌گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین، در چهارچوب منافع ملی و در محیط بین‌المللی است. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در عرصه بین‌الملل از سوی دولت‌ها انجام می‌پذیرد. سیاست خارجی می‌تواند ابتکار عمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت‌ها باشد. دولت‌ها برای اجرای سیاست خارجی خود ابزارهای گوناگونی دارند که از آن میان می‌توان به ابزارهای زیر اشاره کرد: ۱-دیپلماسی ۲- تبلیغات، ۳- پاداش و اجبار اقتصادی

از ۳ ابزار فوق دو ابزار دیپلماسی و تبلیغات در عصر حاضر کاربردهای بیشتری دارد چه اینکه با توجه به تشکیل بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی استفاده در کنترل‌گرهای اقتصادی با محدودیت‌هایی مواجه است؛ اما دیپلماسی چیست؟ دیپلماسی یا روابط دیپلماتیک به دانش ارتباط میان سیاست‌مداران و سران کشورهای جهان گفته می‌شود. دیپلماسی نخستین مرحله برای اجرای سیاست خارجی است. کشورهایی که همکاری آن‌ها برای اجرای تصمیمات ضروری است، باید قانع شوند که سیاست اتخاذشده به نفع آن‌ها نیز هست؛ پس باید بتوانیم به نظر‌گاه مشترک با آن‌ها برسیم. دومین مرحله برای اجرای سیاست خارجی استفاده از ابزارهایی برای وادار کردن دیگران است؛ که دارای تکنیک‌های خاص خود است. پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید سیاست خارجی ایران توسعه بیشتری در روند خود دید و سیاست توسعه دیپلماتیک در دستور کار دولت قرار گرفت. این توسعه دیپلماتیک را می‌توان به دو سطح منطقه‌ای و جهانی تقسیم کرد. یکی از مهم‌ترین اتفاقات در عرصه جهانی می‌تواند توسعه ارتباطات با انگلستان باشد که در دولت قبل به سردی گراییده بود. در سطح منطقه نیز توسعه روابط بیش از پیش در نظر گرفته شده است. البته در سطح منطقه سیاست‌های بین‌المللی فرا دولتی و در سطح حاکمیتی هم مهم و قابل بررسی است. در این گزارش ابتدا توسعه روابط بین‌الملل ایران را در سطح فرامنطقه‌ای و جهانی مورد بررسی قرار داده و سپس روابط ایران را در سطح منطقه در دو وجه دولتی و حکومتی بررسی خواهیم کرد.

نخستین دیدار

یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در دولت یازدهم رخ داده است، نخستین دیدار رییس دولت ایران با رییس دولت انگلستان پس از انقلاب اسلامی است. در ۳۵ سال گذشته روابط ایران و انگلستان نشیب و فراز زیادی داشته است. در دولت اصلاحات روابط بهبود داشته است و تونی بلر با سید محمد خاتمی تماس تلفنی بر قرار کرده است. این نخستین تماس تلفنی بین روسای دو دولت بوده است. پس از آن در دولت‌های نهم و دهم در جریان حمله به سفارت انگلستان در ایران روابط مستقیم دو کشور از بین رفته و به وضعیت حفاظت منافع در آمد عمان به عنوان حافظ منافع ایران در انگلستان و سوئد به عنوان حافظ منافع انگلستان در ایران. پس از آن در دولت یازدهم رویه تازه‌ای در سیاست خارجی پدیدار شد که به تبع آن توسعه روابط دیپلماتیک مدنظر سیاست خارجی ایران قرار گرفت. در این دوره در جریان نشست شورای عمومی سازمان ملل رییس‌جمهور ایران با نخست‌وزیر بریتانیا دیدار کرد که این دیدار نخستین دیدار روسای دولت‌ها پس از انقلاب اسلامی بوده است. پس از این دیدار روابط ایران با بریتانیا به حالت کاردار غیر مقیم در آمد و محمدحسن حبیب‌الله زاده به عنوان کاردار غیر مقیم به دولت انگلستان معرفی شد. حبیب‌الله زاده از بازگشایی بخش کنسولی سفارت ایران در انگلستان در اسفندماه سال جاری خبر داد که این اتفاق به تغییر وضعیت روابط ایران و انگلستان از حفاظت منافع به روابط مستقیم مؤثر است. در همین راستا حبیب‌الله زاده با اشاره به اینکه لغو وضعیت حفاظت منافع نیازمند مذاکرات سیاسی و حقوقی بوده گفته است: در پی توافقات به عمل آمده از ابتدای اسفندماه وضعیت دفاتر حفاظت منافع که عمان حافظ منافع ایران و سوئد حافظ منافع انگلیس بود رسما خاتمه یافت و روابط دو کشور که قبلاً از کانال این دو کشور پیگیری می‌شد، به صورت مستقیم دنبال می‌شود. او همچنین در ارتباط با بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور گفته است: برای بازگشایی کامل سفارت‌خانه‌ها مسائلی بین دو کشور وجود دارد که باید در این موارد تفاهم کنیم و برای احیای روابط در چارچوب توافق وزرای خارجه به صورت گام به گام پیش می‌رویم.

توسعه روابط در منطقه

«تنش‌زدایی» و «توسعه روابط» با کشورهای منطقه و جهان یکی از شعارهایی بود که از سوی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری مطرح شد و دولت یازدهم در پوشاندن جامه عمل به آن تا حدود زیادی موفق ظاهر شد. در همین راستا ارتباط با کشورهای منطقه از قبیل عراق، ترکیه، امارات و دیگر کشورهای منطقه از یک سو و گسترش ارتباطات با سوریه و لبنان از سوی دیگر از جمله عواملی است که موجب شده است تا سیاست خارجی ایران در منطقه توسعه پیدا کند. در همین راستا رییس‌جمهور در دیدار با نبیه بری رییس مجلس لبنان گفته است: سیاست خارجی دولت جمهوری اسلامی در منطقه ایجاد ثبات و امنیت بر پایه همکاری و تعامل بیشتر با کشورهای منطقه است. از سوی دیگر رییس‌جمهور قبل از عزیمت به ترکیه در خرداد سال جاری با بیان اینکه یکی از برنامه‌های دولت، توسعه و تحکیم روابط با همسایگان به ویژه ترکیه است گفته است: از ابتدای تشکیل دولت یازدهم برنامه‌هایی برای تبادل‌نظر و سفر مقامات دو کشور ایران و ترکیه پایه‌ریزی شد که سفر رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه به تهران در راستای همین برنامه‌ها انجام شد و سندهای همکاری مهمی برای توسعه در آن سفر به امضا رسید که در سفر به آنکارا مباحث را دنبال کرده و مورد تبادل‌نظر قرار خواهیم داد تا به انجام برسد. همچنین رئیس‌جمهور در دیدار وزیر امور خارجه امارات با بیان اینکه توسعه روابط در همه زمینه‌ها با کشورهای منطقه، به ویژه با امارات در دستور کار دولت است، می‌گوید: با توجه به تحولات اخیر، فرصت خیلی خوبی برای توسعه روابط سیاسی و همکاری‌های اقتصادی میان ایران و امارات ایجاد شده و ان‌شاءالله، تهران و ابوظبی از این فرصت جدید بهترین استفاده را به عمل خواهند آورد. به هر روی گسترش سیاست خارجی ایران در منطقه پس از دولت تدبیر و امید به صورت جهادی در پیش گرفته شده است.

مدیریت جهادی در عملکرد سردار سلیمانی

یکی دیگر از اتفاقاتی که در سال جاری در حوزه سیاست خارجی ایران اتفاق افتاده است افزایش اقتدار ایران در منطقه است. می‌توان گفت که این افزایش اقتدار را مرهون فعالیت‌های سردار سلیمانی هستیم. با گسترش فعالیت‌های تروریستی داعش در منطقه این گروه تروریستی مناطق تحت کنترل خود را در عراق و سوریه گسترش داد. در همین راستا ساندی تایمز ادعا کرد که ژنرال سلیمانی با ۶۷ مشاور ارشد خود به عراق سفر کرد و اکنون فرماندهی عملیات‌ها را بر عهده دارد. این روزنامه انگلیسی ادعا کرد: ژنرال قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران، عملیات دفاع از بغداد پایتخت عراق را در مقابل حملات نیروهای گروه تروریستی دولت اسلامی عراق و شام موسوم به داعش، فرماندهی می‌کند. با وجود تکذیب‌های مکرر ایران در مورد حضور سپاه در عراق، ظاهراً میزان تأثیرگذاری سردار سلیمانی به حدی زیاد است که گزارش‌های بسیاری در مورد نقش مثبت او منتشر می‌شود. المنار گزارش داده است که صبح سه شنبه ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴ خبر سقوط موصل به یک‌باره عراق و کشورهای همسایه را با بهت مواجه ساخت. منابع مطلع به شبکه المنار گفته‌اند، ساعاتی پس از خبر سقوط موصل، هواپیمایی در فرودگاه بغداد نشست که حامل فردی بود به نام «قاسم سلیمانی» و به همراه وی چندین فرمانده نظامی ایرانی و لبنانی نیز حضور داشتند. همچنین گاردین در گزارش خود نوشته است ژنرال قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران یکی از نقش‌های کلیدی را در عراق علیه داعش بازی می‌کند و به طور معمول اطلاعات بسیار کمی از وی و عملیات‌هایش در دست است اما عکس جدید از این مرد ۵۰ ساله که چفیه انقلابی را به دور گردن خود انداخته است، نشان می‌دهد که استراتژی تهران در مقابله با داعش تغییر کرده است و نقش بسیار زیادی را برای مقابله با داعش در عراق و سوریه دارد. مدیریت سردار سلیمانی در فرماندهی عملیات‌های نظامی علیه داعش و مشاوره به ارتش عراق از مصادیق بارز مدیریت جهادی است.

شکست پروژه ایران هراسی

محمد خزایی معاون وزیر اقتصاد و دارایی و نماینده سابق جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل با بیان این که دیپلماسی مثبت دولت یازدهم، پروژه ایران هراسی را شکست داد، گفته است: آثار باز شدن فضای بین‌المللی، علاوه بر حوزه سیاسی، در زمینه اقتصادی نیز کاملاً نمایان است. وی همچنین گفته است: با توجه به سیاست‌هایی که دولت تدبیر و امید در پیش گرفته، روابط ایران با دیگر کشورها چه در حوزه منطقه‌ای و چه در حوزه بین‌المللی گسترش چشمگیری داشته است او به مذاکرات ایران با ۵+۱ اشاره کرد و گفت: در یک سال گذشته و به ویژه در جریان مذاکرات هسته‌ای، دنیا متوجه شد که جمهوری اسلامی ایران، کشوری لجباز نیست. خزایی با تقدیر از تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی اضافه کرد: جامعه جهانی به این نتیجه رسیده که ایران کشوری است که حرف حساب دارد و کشوری نیست که نتوان با آن مذاکره کرد. وی از باز شدن فضای بین‌المللی برای ایران در نتیجه دیپلماسی مثبت دولت یازدهم خبر داد و اظهار داشت: آثار باز شدن فضای بین‌المللی علاوه بر حوزه سیاسی، در زمینه اقتصادی هم قابل مشاهده است. معاون وزیر اقتصاد و دارایی به رفت‌وآمد گسترده هیات‌های سیاسی و اقتصادی به تهران در یک سال گذشته اشاره کرد و گفت: در یک سال گذشته و به ویژه از حدود هشت ماه گذشته شاهد هستیم که بسیاری از کمپانی‌های بزرگ اروپایی به ایران سفر کرده و خواهان همکاری‌های اقتصادی با جمهوری اسلامی و سرمایه‌گذاری در ایران شدند.